Gehoorstoornissen

Een spraak-, taal- of communicatieprobleem

In geval van een welomschreven probleem kan therapie worden geadviseerd. Dit hangt af van de aard van het probleem. Het is mogelijk dat we uit het onderzoek besluiten dat eerst een grondiger NKO- en gehooronderzoek nodig is, dat eerst stappen moeten ondernomen worden voor technische aanpassingen of dat multidisciplinaire hulp meer aangewezen is (logopedisch én psychologisch, pedagogisch of (psycho)motorisch). De logopedist-audioloog zal dan advies geven in het uitkiezen van de juiste dienst. Als blijkt dat de moeilijkheden hoofdzakelijk te maken hebben met spraak, taal of communicatie, voldoet zuiver logopedische hulp (inclusief hoorrevalidatie).

Het eerste logopedisch onderzoek bij gehoorproblemen

In een eerste onderzoek maakt de logopedist gebruik van diverse methoden. Hij luistert en observeert nauwkeurig; voert een uitgebreid gesprek met de cliënt of – in het geval van kinderen – met de ouders; hij hanteert een aantal gestandaardiseerde tests of proeven, en legt de cliënt of ouders in sommige gevallen ook vragenlijsten voor.

Daarmee wil hij een aantal zaken zo goed mogelijk kunnen inschatten:

hoe ernstig is het spraak-, taal- of communicatieprobleem?
hoe gaat de cliënt om met zijn gehoorprobleem? (de spreekattitude)
welke invloed heeft het gehoorprobleem op het algemeen functioneren?

Ernst van het spraak-, taal- of communicatieprobleem

De ernst van een spraak- en taalprobleem kan uitgedrukt worden in de wijze waarop de spraak of taal afwijkt van de (voor die leeftijd) normale spraak en taal. Men kan ook beschrijven hoezeer vertraging werd opgelopen in de spraak- en taalontwikkeling door het gehoorprobleem. De ernst van het communicatieprobleem hangt af van de mate waarin de cliënt zelf hinder ondervindt in dagelijkse spreeksituaties (persoonlijk en professioneel).

Om de ernst van het probleem in te schatten zijn volgende elementen natuurlijk van invloed:

het tijdstip waarop het gehoorprobleem ontstaan is (vóór de taalontwikkeling of op latere leeftijd)
het tijdstip waarop de diagnose gesteld werd
de hoorleeftijd (het tijdstip waarop voor het eerst gehoord werd, door aanpassing van technische hulpmiddelen)
de mate van gehoorverlies
de aard van het gehoorverlies

Deze gegevens moeten cliënt en therapeut samen in staat stellen een behandelingsplan op te stellen op maat van de cliënt.

Hoe gaat de spreker met zijn gehoorstoornis om?

De logopedist-audioloog wil ook nagaan hoe de slechthorende of dove cliënt (kind of volwassene) 'binnenin' met zijn gehoorprobleem omgaat – wat m.a.w. zijn of haar spreekattitude is. Bij jonge kinderen zal hij hiervoor nauwkeurig naar de ervaringen van de ouders moeten luisteren en zelf het kind observeren. Toont het kind tekenen van spreekangst? Is het kind bereid tot communicatie? Hebben de ouders opgemerkt dat het kind zich terughoudend opstelt? Vertoont het kind weerstand tegen het dragen van de hoorapparaten? Welke ervaringen heeft de kleuterjuf? Enzovoort.

Oudere kinderen, tieners, adolescenten en volwassenen met gehoorproblemen kunnen hierover zelf natuurlijk ook informatie geven. In een gesprek en met behulp van vragenlijsten tracht de logopedist-audioloog een zo duidelijk mogelijk beeld te krijgen van de wijze waarop cognitief en emotioneel met het gehoorprobleem wordt omgegaan. Is er spreekvrees? Gevoelens van schaamte of frustratie, irritatie…? Bestaat de neiging spreeksituaties te ontlopen? Mengt men zich minder in gesprekken?

Invloed van het gehoorprobleem op het algemeen functioneren

Het gehoorprobleem staat niet op zichzelf. Het kan invloed hebben op het algemeen functioneren van de slechthorende of dove persoon.

Bij kinderen wordt nagegaan in welke mate hun algemene ontwikkeling wordt beïnvloed door het gehoorprobleem.

Bij adolescenten en volwassenen is het belangrijk na te gaan welke gevolgen het gehoorprobleem heeft op de algemene levenskwaliteit. Denk hierbij aan de invloed op het sociaal functioneren – het leggen en onderhouden van contacten, het voeren van gesprekken, het aangaan van relaties, ontspanningsactiviteiten, het ontmoeten van andere doven of slechthorenden,… Denk hierbij ook aan professionele activiteiten – studeren, functioneren op het werk, telefoneren, gesprekken voeren, informatie uitwisselen, vergaderen.

Behandeling

Doelstellingen

De revalidatie is voornamelijk gericht op wat men bij jonge kinderen hooropvoeding of hoortraining noemt. De beleving en ervaring van de cliënt staan centraal. Uitgangspunt is dat horen functioneel is in de relatie met de omgeving. Hooropvoeding of hoorrevalidatie omvat meer dan hoortrainingsoefeningen. Tijdens de revalidatie wordt gewerkt aan geluidsgerichtheid, geluidsbewustzijn en het functioneel maken van geluid. Een belangrijk aspect hierbij is het koppelen van geluid aan de bron, of spraak aan de talige betekenis. Om dit te kunnen realiseren is de attitude van de omgeving erg belangrijk. Bij kinderen werken we daarom met de ouders, en plegen we overleg met de leerkracht en eventueel andere begeleiders. Bij volwassenen kan iemand uit de naaste omgeving ingeschakeld worden om te zorgen voor overdracht van het geleerde naar de thuis-, werk- of schoolsituatie.

Bij jonge kinderen is de ontwikkeling van maximale communicatie een primaire doelstelling, naast de ontwikkeling van de taal en de spraak. De uitdaging van het restgehoor is belangrijk in functie van een goede communicatieve, taal-, spraak- en gehele ontwikkeling. De revalidatie kan gebeuren in samenwerking met de dienst voor thuisbegeleiding, het team buitengewoon onderwijs of het integratieteam (de GON-begeleiding).

Kinderen en adolescenten die geïntegreerd zijn in het gewone onderwijs, hebben nog nood aan revalidatie. Individuele therapie wordt verder gezet, evenals de begeleiding van de omgeving. De revalidatie kan in samenwerking met de GON-begeleiding georganiseerd worden.

Bij volwassenen bestaat de revalidatie uit de training van het gehoor, het spraakafzien en de communicatie, en sociaal-emotionele ondersteuning van het individu en de omgeving. Hoortraining wordt gebaseerd of bouwt voort op de aanwezige spraak en taal. Voor aanpassing van hoorapparaten en andere hulpmiddelen wordt verwezen naar een audiologische dienst. In het zoeken naar deze diensten en naar praktische informatie kan de cliënt begeleid worden.

Concrete doelstellingen in de behandeling van gehoorproblemen kunnen bijvoorbeeld zijn:

actieve en passieve taal stimuleren
taalinhoud uitbreiden (woordenschat)
taalvorm verbeteren (zinsbouw, vervoegingen en verbuigingen)
inzicht vergroten in een juist taalgebruik (situatiegebonden communicatie)
spraakmotorische vaardigheden stimuleren
klankbewustzijn verhogen
uitspraak verbeteren
prettige gevoelens koppelen aan spreken
meer positieve ideeën en overtuigingen opbouwen over het spreken, over zichzelf als spreker, over luisteraars…
probleemoplossende vaardigheden aanleren of versterken
vaardig omgaan met luisteraarreacties
spraak en omgevingsgeluiden leren herkennen
vaardigheden oefenen om het horen te gebruiken voor de communicatie
de auditieve feedback stimuleren in het proces van de spraakproductie en de stemgeving
communicatiestrategieën verbeteren
spraakafzien trainen
enzovoort

Het doel van de revalidatie is dus het leren omgaan met de eigen hoormogelijkheden en natuurlijk ook de beperkingen. Stilstaan bij kleine stappen in de ontwikkeling van de geluidswaarneming en het inpassen daarvan in het dagelijkse leven van de cliënt is de eigenlijke revalidatie.

Methodiek

De therapie is geen geprogrammeerd stappenplan, maar een stramien dat ruimte laat voor de cliënt (kind of volwassene) waardoor op de juiste momenten zinvolle en effectieve oefeningen kunnen worden aangeboden. De aanleiding en inhoud van het aanbod komen uit de realiteit en het resultaat van de oefeningen wordt in diezelfde realiteit teruggeplaatst. Fundamenteel is de differentiatie van de doelstellingen en de werkwijzen, om zo de eigen mogelijkheden van een cliënt tot ontwikkeling te laten komen en de individuele beperkingen optimaal te compenseren. Dit hangt natuurlijk sterk af van elementen als de leeftijd (peuter, kleuter, kind, tiener, adolescent, volwassene), de mate van gehoorverlies (licht slechthorend tot doof), de aard van het verlies (geleidings- of perceptiestoornis), het tijdstip van ontstaan van het probleem (aangeboren of verworven) en de hoorleeftijd.

De methodiek is opgebouwd uit procedures om gedrag te veranderen. Het zijn procedures en technieken om

spreekgedrag te wijzigen
gespreks- en communicatieve vaardigheden te wijzigen en aan te leren
negatieve emoties (angst, schaamte, irritatie…) te wijzigen
negatieve gedachten en overtuigingen over het eigen spreken, spreeksituaties e.d. te wijzigen

Deze procedures zijn zowel logopedisch als cognitief-gedragstherapeutisch van aard. Ze worden gekozen en afgestemd op een zorgvuldige analyse van het probleem.

Wie hier graag wat over doorleest, kan terecht bij onze uitgangspunten voor de verklaring en aanpak van communicatiestoornissen.

De methodiek steunt op een sterke actieve betrokkenheid van de cliënt en de omgeving. De logopedist bepaalt en bespreekt nauwlettend de ontwikkeling en vorderingen van de cliënt (kind of volwassene) en stimuleert realistische verwachtingen voor de volgende ontwikkelingsstap. Bij jonge kinderen is het engagement en de actieve betrokkenheid van de ouders een absolute voorwaarde om tot overdracht te komen van het geleerde.

Overzicht van revalidatiecentra Antwerpen/Brabant

Antwerps Revalidatiecentrum
Lange Elzenstraat 52-54
2018, Antwerpen
tel.: 032372529
email: Agnes.Vanderlinden@arc-reva.be

Centrum voor Ambulante Revalidatie 't VLOT vzw
Kallobaan 5
9120, Beveren-Waas
tel.: 03.775.64.84
email: andre.bosman@reva-beveren.be

CAR "Land van Halle en Asse"
Ziekenhuislaan 100
1500, Halle
tel.: 02/3601236
email: pdb.revahalle@skynet.be

CAR Vijfhoek
Vijfhoek 1
2800, Mechelen
tel.: 015422200
email: kristel.verdeyen@kmsl.be

De Poolster
Poolsterstraat 20
1082, Sint-Agatha-Berchem
tel.: 024681091
email: depoolster@vgc.be

VZW CAR Brussel
Leopold II LAAN 53
1080, Sint-Jans-Molenbeek
tel.: 024284550
email: jorn.jehaes@gmail.com

Centrum voor Ambulante Revalidatie Turnhout
Schoolstraat 27/1
2300, Turnhout
tel.: 014/410704
email: liesbeth.crommen@kmsl.be

Zeplin CAR Woluwe
Georges Henrilaan 278
1200, Sint-Lambrechts-Woluwe
tel.: 027365546
email: jos.vaneygen@zeplin.be

Centre pour handicapés sensoriels
Chaussée de Waterloo 1510
1180, Ukkel
tel.: 023743072
email: jos.vaneygen@c-h-s.be

Revalidatiecentrum Zuiderkempen
Diestsebaan 60/1
2431, Veerle
tel.: 014/849199
email: kristel.verdeyen@kmsl.be

Revalidatiecentrum Noorderkempen vzw
Nieuwmoerse Steenweg 113 a
2990, Wuustwezel
tel.: 036699664
email: ingrid.snoeys@revalidatiewuustwezel.be

CAR "Land van Halle en Asse"
Brusselsesteenweg 551
1731, Zellik
tel.: 02/4529379
email: pdb.revahalle@skynet.be