Slikstoornissen

Slikproblemen (dysfagie) komen heel frequent voor en hebben een negatieve invloed op de algemene gezondheid en levenskwaliteit. Maar een goed begrip van het verloop van slikken en een adequate begeleiding kunnen heel wat moeilijkheden voorkomen.

Hoe verloopt slikken?

Voedsel (of vloeistof) wordt in de mond gekauwd en met speeksel vermengd tot een voedselbrok. Deze wordt door een tongbeweging in de mond naar achter gebracht, waar vervolgens de slikreflex wordt uitgelokt.
Door de samentrekking van verschillende spiergroepen beweegt de voedselbrok zich verder naar de keel en slokdarm. Een goede lipsluiting verhindert dat het voedsel opnieuw naar buiten komt. Het voedsel kan ook niet naar de neusholte doordat deze door het gehemelte afgesloten wordt. De luchtpijp wordt beschermd door het strotklepje en de stemplooien.
De slokdarmmond wordt geopend en de voedselbrok kan in de slokdarm. Via de slokdarm bereikt het voedsel de maag.

Wat zijn de oorzaken van slikklachten en hoe uiten ze zich?

Een slikprobleem of dysfagie uit zich in verschillende symptomen en kan ontstaan door:

neurologische problemen
aandoeningen in het hoofd-halsgebied
medische behandelingen of medicatie
het normale verouderingsproces

Onderzoek

Vaak wordt een slikprobleem veroorzaakt door trauma aan de tong of keel of na een herseninfarct. Dan worden meestal al aan het bed van de patiënt in het ziekenhuis of in een poliklinische setting de relevante medische en paramedische gegevens uit het patiëntendossier door de logopedist(e) nauwkeurig overgenomen.

De fysieke belastbaarheid en mentale status van de patiënt (i.e. alertheid, aandacht, verwardheid, oriëntatie) en de aanwezigheid van cognitieve of fatische problemen (i.e. taalbegrip en taalproductie) kunnen het onderzoek verstoren. Het zijn belangrijke indicatoren voor een vlotte start van het revalidatieproces; slikoefeningen vragen immers medewerking en inspanning van de patiënt. Instrueerbaarheid en coöperatie zijn dan ook een voorwaarde. De evaluatie van de orofaryngale sensoriek en motoriek komt tijdens de screening uitgebreid aan bod. De aanwezigheid van een hoestreﬂex en de bevinding of iemand al dan niet laryngale penetraten kan ophoesten, zijn hierin zeer manifeste aspecten. Een zogenaamde “wet phonation” (een nat, borrelend stemgeluid) kan een klinisch teken van aspiratie zijn. De ademhaling wordt eveneens geobserveerd. Daarnaast dient de logopedist oog te hebben voor het speekselmanagement en nazicht van de mondzorg. Slechte orale hygiëne laat een kolonisatie van bacteriën toe, die in de luchtweg kunnen terechtkomen en er ernstige infecties kunnen veroorzaken. Voor een efﬁciënte diagnostiek en geslaagde revalidatiestart is “FEES” (Flexibele Endoscopische Evaluatie van het Slikken) in samenwerking met de NKO-arts een waardevol instrument. Deze procedure laat toe zicht te krijgen op de faryngale en laryngale anatomie en fysiologie. Radiologische beeldvorming kan bijkomende informatie bieden over de opening van de bovenste slokdarmsﬁncter en de start van de oesofagale fase. Doorheen de behandeling wordt met behulp van FEES elke stap in de consistentieopbouw opgevolgd en worden logopedische technieken (zoals hoofdhoudingscorrecties, compensatietechnieken en fysiologische oefeningen) geëvalueerd. Wanneer FEES geen veilig slikken aantoont, wordt een patiënt voor onbepaalde tijd op NPO (nihil per os) geplaatst. In een aantal gevallen beslist men om een nasogastrische sonde of percutane endoscopische gastrostomiesonde aan te brengen, waarlangs de patiënt wordt gevoed. Indien de toestand van de patiënt het toelaat, wordt de sondevoeding onder logopedische begeleiding weer afgebouwd.

Behandeling

Behandeling voor dysfagie is mogelijk, dus als u moeite heeft met slikken is het van groot belang dat u uw huisarts om hulp vraagt. Het probleem zal in de meeste gevallen niet verholpen kunnen worden, maar er bestaan veel manieren waarop eten en drinken gemakkelijker wordt gemaakt, dat u niet moet aarzelen om persoonlijk advies in te winnen. Mensen die moeilijkheden hebben met slikken hebben hulp nodig om twee belangrijke redenen. In de eerste plaats opdat zij niet uitgedroogd of ondervoed raken. In de tweede plaats om de kans dat eten en drinken 'in het verkeerde keelgat' schiet en in de luchtwegen en longen terecht komt, wat kan leiden tot longontsteking. Voor de behandeling kan beginnen is het belangrijk dat een juiste diagnose van uw probleem wordt gesteld, omdat de behandeling afhangt van in welke van de vier fasen van het normale slikproces het probleem zich voordoet.

Methodiek

Bij de behandeling kunnen vijf verschillende categorieën worden onderscheiden:

Opnieuw verstevigen en revalideren van de slikmusculatuur

De logopedist(e) geeft op maat gemaakte oefeningen om de verzwakte spieren die in het slikproces gebruikt worden terug te verstevigen.

Operatief of veranderen van medicatie

Soms kan het probleem operatief verholpen worden, maar voor het merendeel van de mensen is dit niet mogelijk. Soms wordt dysfagie veroorzaakt door een medicatie die voor een andere aandoening is voorgeschreven: sommige geneesmiddelen, bijvoorbeeld tegen epilepsie en slapeloosheid, kunnen het slikken bemoeilijken. Het is daarom de moeite waard om met uw huisarts na te gaan of deze wellicht de oorzaak van uw probleem kunnen zijn.

Fysieke aanpassing

Probeer altijd zo recht mogelijk overeind te zitten met uw schouders op gelijke hoogte. Als er voedsel vast komt te zitten – zelfs al is het maar van korte duur – opstaan, het bovendeel van uw lichaam rekken en rondlopen. Dit kan meehelpen om het eten naar omlaag in uw maag te laten glijden – nooit gaan liggen. Als uw kaak- en tongspieren zwak zijn, kunt u oefeningen krijgen om die deze spieren te versterken zodat u doeltreffender kunt kauwen. Leer om diep en lang te ademen (logopedisten kunnen u leren hoe u doeltreffender kunt ademen en kunnen ook helpen om de spieren in de tong en strottenhoofd te versterken). Als u een gebit heeft, zorg dan dat het goed zit. Drie uur voor het naar bed gaan niets meer eten. Als voedsel tijdens de nacht in uw slokdarm blijft steken kan dit heel vervelend en soms pijnlijk zijn.

Aanpassen van het slikproces

Snij uw eten in kleine hapjes of vraag iemand dit voor u te doen. Als niets meer ruikt of proeft produceert u niet altijd voldoende speeksel om uw voedsel zacht te maken. Zorg dat uw eten er zo aantrekkelijk mogelijk uitziet en dat uw maaltijden ook veel kleur hebben. Zorg dat u voldoende te drinken bij de hand heeft om het eten daarmee naar binnen te krijgen. Neem ruim de tijd om te eten en laat u niet opjagen. Probeer in alle rust te eten zonder stress, en zonder dat andere mensen staan te kijken hoe u eet.

Aanpassen van de voeding

Als uw probleem in het onderste gedeelte van uw slokdarm zit, is het voor u soms onmogelijk om vast voedsel naar binnen te krijgen. In een dergelijk geval moet u uw voedingspatroon wijzigen en de samenstelling veranderen zodat het zonder problemen kan worden ingeslikt. Vloeistoffen moeten worden verdikt: misschien denkt u dat water en vloeistoffen gemakkelijker zijn door te slikken, maar als u weinig controle heeft over hoe het naar binnen komt, kan het maar al te gemakkelijk in uw luchtwegen en longen geraken. Verdikkingsmiddelen zijn verkrijgbaar op voorschrift via uw huisarts of diëtiste. Voedsel dat een beetje zuur is, bijvoorbeeld geserveerd met citroen, kan de slikreflex automatisch oproepen. Eten moet er goed uitzien wil het eetlust opwekken. Pureer vlees en groente apart zodat het er niet onsmakelijk uit gaat zien. Gebruik groenten met een stevige kleur zoals broccoli en spinazie. Vast voedsel moet gepureerd worden of zacht worden gemaakt zodat men minder hoeft te kauwen en er minder kracht nodig is om het door de keel te krijgen.